Eξερεύνηση της γνώσης

Μεταξύ των πολλών καλών πραγμάτων που φαίνεται ότι είπαν εκείνοι οι καλοί άνθρωποι τότε ήταν και ο ορισμός της ημιμάθειας ως χειρότερης από την αμάθεια. Αλλά λέγοντας αυτό, η βλέποντάς το μπροστά μας, ασφαλώς θα ενοχληθούμε, πιο δύσκολα θα υποκλιθούμε. Ίσως πέσουμε και στα δόκανα του  Ηράκλειτου (οπ. παρ.).

Αλλά ας μην πτοούμεθα. Γιατί ο Σωκράτης μπορεί να μας δώσει μία λύση  (αν και δε νομίζουμε ότι την  είχε δώσει τότε). Μπορεί όμως να μας τη δώσει τώρα. Μάλλον είμαστε σίγουροι ότι θα μας το επέτρεπε, θα ήθελε να συνεχίσουμε να δημιουργούμε. Με το «γνώθι σαυτόν» λοιπόν θα εννοούσε ότι  πρέπει να μάθουμε τον εαυτό μας. Αλλά αυτό περιλαμβάνει και την αυτογνωστική θεώρηση του τι ξέρουμε και  του τι δεν ξέρουμε. Αν και δεν μας είναι απόλυτα ικανοποιητική αυτή η διατύπωση. Το «σε τι βάθος ξέρουμε»  την συμπληρώνει. Το βάθος αυτό μάλλον προσδιορίζεται από τη κεκτημένη δυνατότητα να μπορούμε να παίξουμε με αυτό που ξέρουμε. Να μπορούμε να το τοποθετήσουμε κι εδώ κι εκεί,  έγκαιρα και όχι άκαιρα, με φυσικό θα λέγαμε τρόπο,  χωρίς να έχουμε στο νου μας τη ρητορική (που έχει άλλο σκοπό).

-          Απ’ αυτή την άποψη θέτοντας ασφυκτικά πλαίσια στο διάλογο που επιτρέπουμε δημιουργούμε γνωστικές ακαμψίες με ημιτελή αποτελέσματα.

Η επίγνωση λοιπόν του τι έχουμε πραγματικά «χωνέψει» και η δυνατότητα να επεκταθούμε μ’ αυτού του είδους το παιχνίδι μας, η δυνατότητα να γίνουμε άλλοτε ελλειπτικοί, άλλοτε χειμαρρώδεις, ανάλογα, συνιστά γνώση της ημιμάθειας καθώς και της παιδείας εκείνων των καλών ανθρώπων. Τότε φτάνουμε στην επιτομή: «εν οίδα ότι ουδέν οίδα».

Από πλευράς ετικέτας είναι μια ελαφριά υπόκλιση. Σε κάθε μορφωτικό στάδιο θα λέγαμε. Ο Σωκράτης σε τέτοιες περιπτώσεις έδινε το λόγο στους άλλους λέγοντάς τους φιλικά: Διδάξατε μας (… αλλά δώστε μας και το δικαίωμα να απαντήσουμε).

Γιατί η ημιμάθεια μπορεί να γίνει και τυραννική, να θέτει αυταρχικά τα- περιορισμένα- πλαίσια του διαλόγου, οπότε να γίνεται χειρότερη από την αμάθεια. Ο Σωκράτης φτάνει ύστερα από μεγάλο ταξίδι στην «αμάθεια», γιατί ίσως αυτή επιτρέπει περισσότερες ερωτήσεις.

 

Δημήτρης Κιούκιας

(Υποσημειώσεις και αστερίσκοι εν όψει ενδεχόμενων ενστάσεων σε επόμενο)