Το ωραίο

　

Μελετώντας την ιστορία των τεχνών και της αισθητικής, από τους αρχαίους Έλληνες μέχρι τον Χέγκελ και από κεί μέχρι τον 20ο αιώνα, διαπιστώνουμε ότι το ωραίο οπωσδήποτε έχει σχέση με τη συμμετρία, την αρμονία και την γεωμετρία, η οποία πιστεύουμε ότι είναι (και) η τέχνη της εξαγωγής - φανερώματος του συμμετρικού. Γιατί η γεωμετρία κυρίως καταπιάνεται με το συμμετρικό, αναδεικνύει τις σχέσεις των σημείων μέσα από το φαινομενικά ακανόνιστο και χαοτικό. Δεν είναι τυχαίο ότι ένας κατ’ εξοχήν εραστής της αρμονίας, ο Πλάτωνας, έγραψε έξω από τη σχολή του το «μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω».

Φαίνεται ότι το ωραίο έλκει και κατευνάζει την ανθρώπινη φύση, αφού στην ιστορία της κατασκευαστικής ανθρώπινων κατοικιών και διακοσμήσεων, πόλεων, κυριαρχεί συντριπτικά το γεωμετρικό-αρμονικό. Για παράδειγμα, σπάνια ξεφεύγουμε από την ιδέα του ορθογωνίου για να καταφύγουμε σε άλλα σχήματα, ή σε σπηλεοειδή. Ο κανόνας αυτός δεν αναιρείται από την περιστασιακή παρεμβολή άλλων σχηματισμών ή εικόνων: Αυτή σπάει απλά τη μονοτονία που θα γινόταν μονομανία, αν όλα επιμέναν να είναι επίπεδα ή ορθογώνια (όπως δείχνει μέρος της ειρωνικής τέχνης του 20ου αιώνα). Και άλλωστε η επικράτηση του γεωμετρικού έρχεται να βάλει μια τάξη στη φύση, η οποία συγκριτικά εμφανίζεται πόλύ πιο ακανόνιστη. Με το ίσιο και το αρμονικό έρχεται ο άνθρωπος να υπογραμμίσει την παρουσία του, να δημιουργήσει ανθρώπινες νησίδες στο χάος που τον περιβάλλει.

Ο κανόνας αυτός δεν αναιρείται μέχρι σήμερα, εξακολουθούμε κατα βάση να κτίζουμε και να χωροτακτούμε κατα τον παλιό αυτό κανόνα, έστω κι αν προσθέτουμε περισσότερο γυαλί και άλλα υλικά (το γυαλί ίσως υπογραμμίζει μια πρόσφατη διάθεσή μας να είμαστε διαφανείς, ή να αντικατοπτριζόμαστε πολλές φορές, σε διάφορα αντίτυπα, αλλά αυτό είναι ένα θέμα που δεν θα θέλαμε να θίξουμε ΄περισσότερο εδώ-υπάρχουν άλλωστε ωραίες σχετικές εξηγήσεις άλλων συγγραφέων).

Η τέχνη τώρα της διαμαρτυρίας που αναπτύχθηκε σχετικά πρόσφατα, από ιστορική οπτική, προσπαθεί να αμβλύνει περισσότερο τον κανόνα, να σπάσει σε κάποιο βαθμό την τάξη, αλλά δεν τολμά να προτείνει μια πλήρη ανακατασκευή, έναν άλλο κανόνα. Δεν έχει π.χ. προτείνει ένα σχέδιο πόλης με πρότυπο ένα λαβύρινθο και έτσι συναινεί σιωπηρά στην τακτικότητα, που έχει φυσικά σχέση με την επικοινωνία, την οικονομία, την ταχύτητα, τον μη αποπροσανατολισμό. Πρακτικό πεδίο εφαρμογής αυτού είναι συχνά το σπίτι, ο εσωτερικός και δικός μας χώρος. Ένα ακόμα πεδίο εφαρμογής είναι οι χώροι καλλιτεχνικής αναπαράστασης που, αν και φιλοξενούν ποικίλες τεχνοτροπίες, γίνονται όλο και περισσότερο γεωμετρικοί, ή απλά παραμένουν κλασικοί.

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι μέχρι στιγμής προτιμούμε την άνεση των κανονικών σχημάτων, ακόμα και για να σπάσουμε περιστασιακά και πειραματικά τη δομή τους. Το έσχατο καταφύγιο είναι το συμμετρικό, μας διευκολύνει στους βηματισμούς μας. Και πολλές εκφάνσεις της ζωής μας και πολλά στοιχειώδη εργαλεία μας, όπως η γλώσσα διέπονται ουσιαστικά από τη συμμετρία και τη λογική σχέση, με τα σταυρόλεξα και τα αρκτικόλεξα να αποτελούν μάλλον έντεχνες διαφυγές για επιστροφή και καλύτερη εκτίμηση.

(Σχετικά δείτε και «Ρυθμοί Φιλοσοφήματα», 2014, όπου και σκέψεις για το υπερβολικό, το τεστ και άλλα συναφή. Να παρατηρήσουμε επίσης ότι με το δοκίμιο αυτό δεν καλύπτουμε, φυσικά, όλο το αισθητικό πεδίο, δεν κάνουμε λόγο π.χ. για το ρόλο του κύκλου, της καμπύλης, ή άλλων πολιτισμικών τάσεων. Πιστεύουμε πάντως- και αυτή είναι η παρούσα θεματική μας, ότι δεν αναιρείται έτσι ή αλλιώς ο βασικός ιστορικός αισθητικός κανόνας, διότι τα επι μέρους ενταγμένα χρωματίζουν, αλλά δεν αλλάζουν ποιοτικά το βασικό πλαίσιο ένταξης. Επισημαίνουμε τέλος τη σχέση του ρυθμικού με το συμμετρικό και ωραίο. Ίσως επανέλθουμε στο θέμα, με άλλη ευκαιρία, όπως για τη σχέση γεωμετρικού και υπολογιστών).

Δημήτρης Κιούκιας