Μερικά λογοτεχνικά και “Angst”

1.      Αρκετοί ελληνικοί στίχοι της «χρυσής γενιάς» είναι επιγραμματικοί και κοφτοί, μοιάζοντας ν’αντλούν από τη διαχρονική ελληνική παράδοση.

2.      Σ’ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας του 20^ου αιώνα έρχεται και επανέρχεται, όπως συχνά έχει επισημανθεί, το θέμα του μοναχικού ατόμου των μεγάλων αστικών κέντρων που παρακολουθείται χωρίς αιτία και διακηρυγμένη βάση. Το μοναχικό πλήθος και κάποιοι που μάλλον έχουν ξεφύγει.

(Περισσότερα παραδείγματα σε μελλοντική ανταπόκριση).

Δ. Κιούκιας

Μερικές σκέψεις για το λεγόμενο «χάσμα γενεών»

-          - Κατ’αρχή δεν είναι καλό να τονίζουμε ή να εφευρίσκουμε διαφορές  μεταξύ διαφόρων κατηγοριών ανθρώπων. Αυτό μπορεί να γίνεται μερικές φορές και για λόγους τακτικής, μάλιστα από ανθρώπους που έχουν τα χρονάκια τους. Σε μερικές περιπτώσεις ο υπερτονισμός κοινωνικών διαφορών μπορεί να θεωρηθεί ως υποκίνηση μίσους, η δε υποκίνηση εδώ αποδίδεται καλύτερα με τη λέξη «ΥΠΟΔΑΥΛΙΖΕΤΑΙ».

-        -   Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε δεν είναι πάντοτε σωστές. Η λέξη χάσμα χρησιμοποιείται όταν διαπιστώνουμε έντονα κοινωνικά ή ψυχολογικά ρήγματα μεταξύ κοινωνικών τάξεων, κατα κύριο λόγο. Δεν συμβαίνει όμως πάντα και ευτυχώς και οπωσδήποτε όχι σε κάθε σχέση άνιση από ηλικία. Αλλιώς θα ξεκινούσαμε κάθε σχέση με προκατάληψη και αρνητικότητα. Π.χ. σχέσεις δασκάλων-μαθητών που είναι και σχέσεις γενεών.

-        -   Η ίδια η λέξη γενιά είναι χρήσιμη κοινωνιολογικά, π.χ στον όρο «αναπλήρωση γενεών», αλλά δεν είναι για τα πάντα εξηγητικός παράγοντας. Π.χ. μια «γενιά» δεν μπορεί να επωμιστεί όλα τα σύγχρονα προβλήματα, γιατί ως υποκείμενο της πρότασης είναι πολύ αόριστο. Στην πραγματικότητα, κάθε φορά υπάρχουν ποικίλες διαφοροποιήσεις σε μια «γενιά», ποικίλα επαγγέλματα, απόψεις και στάσεις ζωής. Μερικά έκτακτα γεγονότα είναι που αναζωπυρώνουν έννοιες σαν τη γενιά, καθώς ο θυμός μετατίθεται σε έννοιες συλλογικότητας, ιδίως όταν δεν είναι ευκρινή τα αίτια «της συμφοράς».

-        -   Από την άλλη πλευρά, η «γενιά» χρησιμοποιείται και με ειδωλοποιητικό τρόπο, όταν π.χ. λέμε η «γενιά του ‘30» στην ποίηση.

-          - Ο άνθρωπος  εντάσσεται και σε σχέσεις ιεραρχίας, π.χ. στη δουλειά, στο σχολείο, κλπ. Αυτό είναι φυσικό, γιατί οί άνθρωποι δεν γεννιώνται ταυτόχρονα και έτσι οι πιο μεγάλοι είναι λογικό να έχουν καταλάβει (αποκτήσει ή κατακτήσει) θέσεις διεύθυνσης.

-       -    Ο ρόλος των γονιών είναι να προστατεύουν και να διδάσκουν τα παιδιά τους, ή μήπως δεν είναι; . Αυτός λοιπόν που μας μαθαίνει διαπαιδαγώγηση θα τύχει και να μας επιπλήξει. Αυτό συμβαίνει και στο σχολείο και στο σπίτι..

-          - Και σε άλλους κοινωνικούς χώρους υπάρχει αυτό. Δηλαδή οι διαφορές των ανθρώπων δεν οφείλονται αποκλειστικά στην ηλικία. Οφείλονται σε πολλούς παράγοντες, όπως π.χ. οικονομικά συμφέροντα, κοινωνική θέση, μόρφωση, πολιτικές απόψεις, κλπ.

-          - Τις διαφορές δεν μπορούμε πάντα να τις εξαλείψουμε, άλλωστε υπάρχουν και ο φθόνος, η αίσθηση αδικίας, κλπ.

-       -   Μερικές φορές οι άνθρωποι όταν αισθάνονται αδικημένοι, απλά φεύγουν από ένα μέρος και πάνε σε άλλο.

-        -  Αλλά, σε όλες τις εποχές, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, γίνονταν προσπάθειες να απαλύνονται οι έντονες διαφορές, ώστε να επικρατεί "κοινωνική ειρήνη"|.  

-       -   Άρα λοιπόν το ζήτημα του «χάσματος» είναι πολύ παλιό, έχει δε αποτυπωθεί μερικές φορές και στις τέχνες και στη λογοτεχνία. Από αυτές τις πηγές μαθαίνουμε ότι τα σημερινά προβλήματα υπήρχαν από παλιά και έτσι μετριάζουμε την ανησυχία μας. Kαι ελπίζω εδω να νην έχουμε χάσμα κατανόησης με τον ...Σοφοκλή.

-       -   Κλείνοντας, θα πώ αυτό που είπα κάποτε σε ένα φοιτητή μου: ό,τι εμένα μ’αρέσει να συζητάω και με πεθαμένους συγγραφείς-άρα παμπάλαιους, απ’αυτούς που διαβάζετε και τώρα στο σχολείο. Αυτό, πρέπει να πώ ότι τότε προκαλέσε γέλιο και χαλάρωση της ατμόσφαιρας. Μια άλλη φορά, η μάλλον πρόσφατα, μου ευχήθηκε ένας συγγενής: «Να τα χιλιάσεις»! Λέω «και τι είμαι, αυτοκρατορία για να τα χιλιάσω;». Τι θα κάναμε χωρίς το χιούμορ;!

Υστερόγραφο: Όπως λένε, υπάρχουν και άνθρωποι πρωτοποριακοί, όπως μερικοί σπουδαίοι συγγραφείς, που διαβάζονται από κάθε γενιά και μεγαλώνουν μ’αυτούς, σαν το γάλα νουνού (!). Με αυτούς γιατί δεν έχουμε χάσμα γενεών; Ή μήπως, όταν αγαπώ και θαυμάζω αυτά που διαβάζω από ένα συγγραφέα γίνομαι εχθρός του και τον θεωρώ αναχρονιστικό;

Φιλικά,

Δημήτρης Κιούκιας

Σημείωση: Περισσότερη και πιο οργανωμένη ανάλυση, καθώς και παραδείγματα γι αυτά τα θέματα μπορεί να βρεί κανείς, μεταξύ άλλων, στο D. Kioukias 2016, Journal of Modern Education Review. Δείτε επίσης στο βιβλίο μου «Μέσα στις κοινωνίες της διακινδύνευσης», Αθήνα 2004.

Εισαγωγή στη μελέτη, κάποιες διευκρινήσεις

Καθώς η μελέτη “Political Means…” έχει γραφτεί στα αγγλικά, μερικά εισαγωγικά σχόλια για τον Έλληνα αναγνώστη ίσως είναι χρήσιμα.

Ο τίτλος και το θέμα της μελέτης ξεκινά με τον όρο «πολιτικά μέσα» ή «μέσα που μετέρχεται η Πολιτική» που περιλαμβάνουν σύννομα και μη σύννομα- άτυπα μέσα. Πάνω στον καμβά αυτόν πλέκονται ιστορικές φιλοσοφίες και απαντήσεις, ενώ συζητείται ο σημερινός «μεταμοντερνισμός» που πλήττει και τη χώρα μας. Δείχνεται ότι ο τελευταίος καταλήγει ως ένας νεο-ρεαλισμός, συχνά δίχως όρια.

Το πρώτο μέρος του Συντάγματός μας είναι μια αποτύπωση της ιστορικής διαδικασίας της θέσης τέτοιων ορίων και σχετικών διευθετήσεων. Είναι ένας «βασικός νόμος». Όλες οι σύγχρονες δημοκρατίες υιοθετούν επίσημα αυτόν το βασικό νόμο.  Ωστόσο, η τήρησή του έχει ατονήσει.

Να διευκρινήσουμε ότι σύμφωνα με τη συνταγματική θεωρία και την πολιτική επιστήμη τα «ατομικά δικαιώματα» είναι η πρώτη ιστορικά κατηγορία δικαιωμάτων που έτυχαν προστασίας, αλλά έχουν «αποθετικό χαρακτήρα». Δεν εντάσσονται δηλαδή στην κατηγορία των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται θετικά και παρεμβατικά από το κράτος, όπως π.χ. τα «κοινωνικά δικαιώματα» ή τα «δικαιώματα αναγνώρισης», δηλ. παροχής πολιτισμικού ή κοινωνικού στάτους. Αλλά, όχι μόνο από αυτή την άποψη, έχουν μια μερικότητα, σε αντιδιαστολή με την καθολικότητα των ατομικών δικαιωμάτων. Δηλ. η απλή ιδιότητα του ατόμου-πολίτη δεν θεμελιώνει δικαίωμα στην περίπτωση αναγνώρισης νέων δικαιωμάτων. Πρέπει να συντρέχει και άλλη ιδιότητα. Η (εκ)δήλωση επιπλέον ιδιότητας είναι αποφασιστική για την απόλαυση νέου δικαιώματος, που θα φορά την ένταξη σε μια νέα ομάδα.

 Έτσι, μάλλον φαίνεται ότι τέτοια δικαιώματα ταιριάζουν (περισσότερο) με τις λεγόμενες πολιτικές «θετικής διάκρισης» (positive discrimination)- να κι εδώ το «θετικό» στοιχείο, το μη αποθετικό, με την έννοια της παρεμβατικότητας υπερ μιας ομάδας.

Nομίζουμε, πάντως, ότι αν είναι να γράψουμε ένα θεμελιώδη νόμο, δεν μπορούμε να ξεκινούμε χωρίς το πρώτο κεφάλαιο, των βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων, χωρίς τα οποία τα έτερα δεν έχουν (μόνα τους) ιδιαίτερο νόημα. Π.χ. δεν έχει νόημα να εκλέγεσαι πολιτικά και να μην μπορείς να εκφραστείς, είτε προφορικά, είτε γραπτά. Ούτε έχει νόημα να αναλαμβάνεις πνευματική εργασία με ένα σωρό εμπόδια ή έμμεσες απειλές.

Συνεπώς, πρέπει να ξεκινάμε από την Αρχή.

Ευχαριστώ,

Δημήτρης Κιούκιας/Dimitris Kioukias.

 (Σημείωση: Στο μέλλον θα θέλαμε να επεκταθούμε περισσότερο στο θέμα των «δικαιωμάτων», πέραν των όσων έχουμε καταθέσει ήδη).

“Mεταρρύθμιση»

Έχουμε την εντύπωση ότι ο όρος μεταρρύθμιση δεν αναφέρεται σε απλή ποσοτική μεταβολή, αλλά και σε ποιοτική.

Π.χ. η θρησκευτική «Μεταρρύθμιση» εισήγαγε ορισμένες αλλαγές στάσης και τελετουργίες απέναντι στο Θείο. Το ότι δεν κατάργησε βασικά άρθρα πίστης είναι που την διατήρησε βέβαια στο επίπεδο της μεταρρύθμισης.

Αυτή η αλλαγή στάσης χωρίς θεμελιακή 180 o μεταβολή βρίσκεται κατα κύριο λόγο στον πυρήνα της έννοιας «μεταρρύθμιση».

Στα πολιτικο-οικονομικά μια οποιαδήποτε αλλαγή προς την αύξηση ή τη μείωση δεν πείθει ότι συνιστά μεταρρύθμιση. Μόνο αν η ποσοτική μεταβολή είναι τέτοιας κλίμακας ώστε να επηρεάζει, αν και όχι ραγδαία, την ποιότητα του πράγματος- κατα τη λογική του Αριστοτέλη- μπορούμε να μιλάμε για μεταρρύθμιση. Π.χ. μπορείς να έχεις ένα τόσο υπερμεγέθες ή τόσο ισχνό κράτος που να αλλάζει βασικές ισορροπίες σε μια χώρα.

Η απλή λοιπόν αύξηση των κρατικών εσόδων, από μια μάλιστα- και μονότονα πηγή, δεν συνιστά μεταρρύθμιση.

Όταν βέβαια η ποσοτική μεταφορά είναι τεράστιας κλίμακας και μπορεί να επηρεαστεί, δηλαδή μεταβληθεί, η έννοια του κράτους, ραγδαία, τότε πράγματι μπορούμε να μιλάμε για μεταρρύθμιση, αν όχι για επανάσταση (έννοια που παραπέμπει σε θεμελιώδη αλλά και βίαια-ραγδαία-ταχύτατη συνήθως μεταβολή).

Τέλος, αν είναι να χαρακτηρίζουμε μια πολιτική σωστά, καλό θα είναι να την εντάσσουμε στην κατάλληλη κατηγορία (-ες), όχι μόνο με κριτήριο τον διακηρυγμένο σκοπό της, αλλά και εκ των αποτελεσμάτων της. Έτσι, μια πολιτική  μπορεί να μην είναι μόνο μεταρρυθμιστική ως πρός το κράτος, αλλά και εισοδηματική.

Του

 

Δημήτρη Κιούκια