Φόρμες διακυβέρνησης Ι

Από το 1992 αντιμετωπίζεται και η μεταλλαγή των κρατών και των δημοσίων διοικήσεων, οι οποίες επηρεάζονται ανάλογα για να προσαρμοστούν στην νέα οικονομία της παγκοσμιοποίησης. Έτσι, συνιστώνται και εισάγονται «δημόσιες αγορές» και κριτήρια ανταγωνισμού και αποδοτικότητας, ενώ το κράτος προσαρμοζόμενο στην ευελιξία αποκεντρώνει αρμοδιότητες και συμβάλλεται με διάφορους φορείς,  δημόσιου, ημιδημόσιου, σωματειακού, εθελοντικού, ιδιωτικού, αλλά και υπερεθνικού χαρακτήρα. Στην ΕΕ εκ των πραγμάτων δέχεται μοίρασμα της κυριαρχίας του και συνιστά πλέον φορέα μιας «πολυεπίπεδης διακυβέρνησης» και όχι μια συμπαγή σφαίρα μπιλιάρδου, όπως το ήθελε παλιότερα η κλασική ρεαλιστική σχολή διεθνών σχέσεων. Συρρικνώνεται τελικά, ή αναδιπλώνεται αν θέλετε, σ’ένα πυρήνα, που υποστηρίζει ότι αποτελεί ένα «στρατηγείο», που από κεί κατοπτεύει την εκτέλεση της πολιτικής, εκτέλεση η οποία υλοποιείται από εναλλασσόμενους αστερισμούς φορέων και εταιρικών σχημάτων.

Αναδιπλώνεται και δημοσιονομικά, αφού το απαιτεί η παγκοσμιοποίηση, επιμένοντας στα μικρά ελλείμματα και στην παραχώρηση εξουσίας στον ιδιωτικό τομέα. Μειώνει έτσι τον ρόλο του ως εργοδότης και επιχειρηματίας και προτιμά να παραπέμπει αρκετές εκτελεστικές λειτουργίες σε μικτά εταιρικά σχήματα, που διεκδικούν οικονομικούς πόρους μέσα από ανοιχτούς διαγωνισμούς-προγράμματα. Μοιράζει συνεπώς όλο και πιο πολύ τις «μετοχές» του, σε διάφορα επίπεδα και φορείς, μεταξύ των οποίων και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις,  τις οποίες συνέστησαν όλοι οι διεθνείς οργανισμοί (ΟΗΕ, ΠΟΕ, ΠΟΥ, ΟΟΣΑ και φυσικά ΕΕ). Κατέληξε λοιπόν ένα περίπου «μετοχοποιημένο κράτος», ενίοτε και «αόρατο», αν και συχνά μαστιζόμενο από επεισόδια διαφθοράς και σκανδάλων που καλούσαν για διαφάνεια μέσω ελεγκτικών μηχανισμών- που πράγματι δημιοργήθηκαν σε όλες τις χώρες. Ισως η «μετοχοποίησή» του να ήταν ένας παράγοντας γι’αυτές τις εξελίξεις’ όμως όχι ο μόνος. Εδώ θα πρέπει να δούμε και την φιλολογία για τα ρίσκα και την «υπο-πολιτική», προϊόν μιας κοινωνιολογικής σχολής η οποία έβλεπε την συρρίκνωση του κράτους ως αναπόφευκτη λόγω συσσώρευσης τεχνολογικών προβλημάτων και παρενεργειών. Κατ’αυτήν οι πολίτες, σ’ένα τεχνολογικό και καταναλωτικό κόσμο, επωμίζονταν το βάρος της επιλογής, ή μάλλον πολλαπλών επιλογών. Καθώς το κράτος συχνά «απουσίαζε» στο στρατηγείο του (…), μια σειρά ζητημάτων, που αφορούσαν την «ποιότητα ζωής», έπρεπε να επιλυθούν σε χώρους και επίπεδα, όχι κλασικών πολιτικών θεσμών, αλλά στη βάση της αυτο-βοήθειας και της αυτό-οργάνωσης.

……………….

Σε κάθε νέα αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού είναι αναπόφευκτο να υπάρχουν ορμητικές βουλήσεις που σπρώχνουν προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση τα πράγματα. Εδώ η τροχοπέδη του νού θα ζέψει τα άλογα της ορμής. Αργά το βράδυ σκέπτεται κανείς την κίνηση της μέρας. Από την άλλη, ένας υπερβολικός πραγματισμός συνιστά μια άλλη υπερβολή. Είναι τότε που όλα εξομαλύνονται, όλα αμβλύνονται, όλα αναβάλλονται. Εκεί χωρά βούληση για σαφήνεια και επίσκεψη των θαλάμων που παρελθόντος, μια παράφραση στίχου του Τ.Σ. Έλιοτ.

…………….

Kαμιά φορά είναι αγαθές οι προθέσεις, αλλά λάθος τα μέσα. Νομίζω, ότι πλέον κάθε πλευρά επιχειρεί να στηριχτεί όλο και πιο πολύ στην μέθοδο του «παραδειγματισμού», στην οποία σε τελική ανάλυση μπορούν να αναχθούν τα περισσότερα σύγχρονα σχήματα διακυβέρνησης. Με τον όρο αυτό εννοούμε την πεποίθηση πώς μέσα από μικρής κλίμακας παρεμβάσεις που παίρνουν την μορφή είτε ελεγχόμενων διδακτικών σόκ (κοινωνικές κυρώσεις), είτε σύμπηξης νησίδων συνεργασίας (κίνητρα για κοινωνικές αρετές) δημιουργούνται παραδείγματα για μείωση της παραβατικότητας και ενίσχυση της κοινωνικής αλληλεγγύης. Συχνά  αυτό συνοδεύεται από μεγαλύτερης κλίμακας θεσμικές παρεμβάσεις, όταν το έδαφος είναι κατάλληλο, σε μια εφαρμογή του δόγματος της επίδρασης του spill over. Ωστοσο, αν και ξεκινώντας κανείς από την σωστή ιδέα ότι θεσμοί, κοινωνικά έθιμα και πρακτικές διαπαιδαγωγούν και διαμορφώνουν κοινωνικά ήθη (γι’αυτό είναι τόσο του συρμού οι λεγόμενες ‘best practices’), όταν εναποθέσει πολλά σε κάτι τέτοιο μπορεί να  καταλήξει σε επιθετικούς σχεδιασμούς και θεσμισμούς.

………………………………

Νομίζω πάντως, ότι θα βρεθούν και άλλοι τρόποι ενίσχυσης της κοινωνικής ηθικής, ίσως μέσω καλλιέργειας περισσότερων θετικών παραδειγμάτων, κυρίως μέσα από την τηλεόραση. Η τηλεόραση είναι και πρέπει να είναι μέσο αντανάκλασης του κοινωνικού, αλλά και του δημόσιου. Μπορεί και πρέπει να είναι λιγότερο κυνική και μεταμοντέρνα, γιατί δεν πιστεύουμε πώς έτσι αντιπροσωπεύει την κοινή γνώμη με τις ποικίλες συνθέσεις της. Σε μια εποχή εκπληκτικής ανόδου του αναγνωστικού κοινού και της γενικευμένης παιδείας οι τηλεοράσεις πρέπει να ανταποκριθούν σε μια μαζική, πλήν αφανή, ζήτηση. Περνώντας περισσότερη ποιότητα και λιγότερη επιθετικότητα, θα έχουν περισσότερο ποιοτικούς και λιγότερο επιθετικούς  πολίτες. Χωρίς αυτό, θεωρούμε ότι όλες οι άλλες προσπάθειες υποσκάπτονται ανεπανόρθωτα. Κάτι ανάλογο θα ευχόμασταν και για άλλα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας- ας μην ξεχνάμε πώς οι κοινωνίες μας έχουν εμπλουτιστεί με σπουδαία νέα μέσα και τεχνικές. Όλα αυτά βρίσκονται σε ένα καθεστώς διαμόρφωσης, με αποτέλεσμα να κάνουμε αβέβαια βήματα, μοιάζοντας σαν νέοι Κολόμβοι. Είναι λογικό να κάνουμε και λάθη, παρασυρμένοι από τον ίλιγγο της γοητείας αυτών των δυνατοτήτων.

 …………………………..

 Νομίζουμε λοιπόν ότι καλό είναι να είμαστε σε ετοιμότητα για πιο τολμηρές και ουσιαστικές συζητήσεις πάνω σε συγκεκριμένα ζήτήματα και απόφάνσεις για την κοινωνία μας. Όλα αυτά, ας μας επιτραπεί να πούμε, δεν θα επηρεαστούν μόνο από φόρμες διακυβέρνησης, όσο και από την τόλμη να τα φέρουμε στο φώς. Έτσι θα ανατείλει ο Διάλογος, το Περιεχόμενο, που θα βγεί μέσα από τα κελύφη και τους αλουμινιένους σκελετούς των Σχημάτων (όσο και των περίτεχνων νεολογισμών). Να επανενεργοποιήσουμε την Ευρωπαϊκή Σκέψη!

(«Φόρμες διακυβέρνησης...» 2007. )