keimena-ka: Σχετικά με τις ευρωπαϊκές δημοκρατίες

«Όπως θα δούμε, οι χώρες της Νότιας Ευρώπης, καθόσον λιγότερο βιομηχανικές (πλήν του Ιταλικού βορρά) και περισσότερο ασταθείς πολιτικά, στηρίχτηκαν σ’ένα μίγμα τυπικής κρατικής πρόνοιας και άτυπων κοινωνικο-πολιτικών δικτύων. Οι χώρες αυτές είναι και περισσότερο πολωμένες πολιτικά, σε σχέση με τις άλλες (πλήν της Γαλλίας, που εδώ πλησιάζει το Μεσογειακό μοντέλο). Από πλευράς ανακατανομής, είναι λιγότερο εξισωτικές από τις άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, αν και η εξακρίβωση του ζητήματος δεν είναι εύκολη, λόγω αρκετών αντισταθμιστικών παραγόντων (π.χ. άτυπες πρακτικές).

Πίνακας: Η διανομή του εισοδήματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση

	Εισόδημα του φτωχότερου τμήματος του πληθυσμού	Εισόδημα του πλουσιότερου τμήματος του πληθυσμού	Αναλογία του εισοδήματος του 20% των πλουσιότερων προς το 20% των φτωχότερων του πληθυσμού
Ελλάδα	2,2	26,3	6,6
Πορτογαλία	2,2	27,7	7,1
Ιταλία	2,4	22,9	5,4
Ισπανία	2,5	24,9	6
Αυστρία	2,7	22,8	4,9
Γερμανία	2,7	22,7	4,9
Βέλγιο	2,9	22,5	4,8
Ιρλανδία	3	26,6	5,9
Ηνωμένο Βασίλειο	3	26,1	5,6
Λουξεμβούργο	3,1	23,6	4,8
Γαλλία	3,3	22,8	4,5
Ολλανδία	4,1	20	3,5
Δανία	4,4	20,2	3,1
ΕΕ (εκτός Φιλανδίας και Σουηδίας)	2,6	24	5,5

Πηγή: EUROSTAT 1998, κ.α.

................

Η Ευρώπη και η δυτική δημοκρατία παρέχει το πλαίσιο μεσα στο οποίο κατανοούνται τα σύγχρονα πολιτικά συστήματα. Μέσα όμως από την σύγκριση με άλλου τύπου πολιτικά συστήματα προκύπτει η άριστη δημοκρατία και τα κριτήρια «καλών πρακτικών» από τα οποία, σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς, δεν θα πρέπει να απομακρύνονται τα σημερινά πολιτικά συστήματα και οι ομάδες που δρούν σ’ αυτά. Μια κλασική ελληνική μέθοδος, φτάνει στις μέρες μας πιο πλούσια και ενημερωμένη από την ίδια την ιστορική Ευρωπαϊκή εμπειρία, αλλά και την παγκόμια εμπειρία. Ας μην ξεχνούμε ότι ο 20^ος αιώνας που μόλις μας αποχαιρέτησε είδε μεν τον τελικό θρίαμβο της δημοκρατίας, ύστερα από τέσσερα «κύματα εκδημοκρατισμού», αλλά έφτασε εκεί ύστερα από μια ανταγωνιστική συνύπαρξη με μη δημοκρατικά πολιτικά συστήματα. Επίσης, η επικράτηση της δημοκρατίας στη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών του κόσμου έγινε παράλληλα με ένα αυτοέλεγχο των ανεπτυγμένων δημοκρατιών με σκοπό την βελτίωση της δημοκρατικής μεθόδου. Φαινόμενα όπως η διαφθορά, ο λαϊκισμός και η από-ηθικοποίηση των κοινωνιών εξακολουθούν να απασχολούν την πολιτική σκέψη. Επιλέγουμε ως αφετηρία ανάλυσης την κατάταξη του J. Blondel (συνδυασμός βαθμού συγκεντρωτισμού και διανεμητισμού) σε:

- φιλελεύθερα-δημοκρατικά συστήματα (liberal-democratic regimes)

- εξισωτικά-αυταρχικά (egalitarian-authoritarian regimes)

- παραδοσιακά-μη εξισωτικά (traditional-inegalitarian regimes)

- λαϊκιστικά (populist regimes)

- αυταρχικά-μη εξισωτικά (authoritarian-inegalitarian regimes).

Η κατάταξη του Γάλλου καθηγητή αποτελεί ένα πρακτικό σχήμα σύγκρισης με την χρησιμοποίηση δύο μεταβλητών, τον βαθμό συγκέντρωσης/αποκέντρωσης της εξουσίας και τον βαθμό διανομής του πλούτου. Η επιλογή αυτή είναι εύλογη. Αν ανατρέξουμε στην κλασσική ελληνική γραμματεία, θα δούμε τα ίδια ακριβώς ενδιαφέροντα. Ποιοι και πόσοι κατέχουν την πολιτική εξουσία και τον πλούτο είναι ερωτήματα και κριτήρια ταυτόχρονα διάκρισης των «πολιτευμάτων» από την εποχή των Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ξενοφώντα, κλπ. Με αφορμή το αναλυτικό σχήμα του Blondel θα επιχειρήσουμε μια σκιαγράφηση των τυπολογικών κατηγοριών του, εμπλουτίζοντας και επεκτείνοντας το σχήμα του.

....................................

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΛΈΓΧΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ

Α.Εκλογική διαδικασία

1. Είναι ο αρχηγός κράτους ή/και επικεφαλής της κυβέρνησης ή άλλη κύρια αρχή που εκλέγεται μέσω των ελεύθερων και δίκαιων εκλογών;

2. Οι νομοθετικοί αντιπρόσωποι εκλέγονται μέσω των ελεύθερων και δίκαιων εκλογών;

3. Υπάρχουν δίκαιοι εκλογικοί νόμοι, ίσες ευκαιρίες για προεκλογική εκστρατεία, δίκαιη ψηφοφορία, και τίμια ταξινόμηση σε πίνακα των ψήφων;

Β.Πολιτικός πλουραλισμός και συμμετοχή

1. Οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να οργανωθουν στα διαφορετικά πολιτικά κόμματα ή άλλους ανταγωνιστικούς πολιτικούς σχηματισμούς ή ομάδες της επιλογής τους, και είναι το σύστημα ανοικτό στην άνοδο και την πτώση αυτών των ανταγωνιστικών μερών ή ομαδοποιήσεων;

2. Υπάρχει σημαντική αντιπολιτευτική ψήφος, μια de facto δύναμη αντίθεσης, και μια ρεαλιστική δυνατότητα για να μπορέσει η αντιπολίτευση να αυξήσει την πιθανότητα να κερδίσει την εξουσία μέσω των εκλογών;

3. Είναι οι πολιτικές επιλογές των ανθρώπων απαλλαγμένες από την κυριαρχία από στρατιωτικές, ξένες δυνάμεις, ολοκληρωτικά κόμματα, θρησκευτικές ιεραρχίες, οικονομικές ολιγαρχίες, ή οποιαδήποτε άλλη ισχυρή ομάδα;

4. Οι πολιτιστικές, εθνοτικές, θρησκευτικές, και άλλες μειοψηφικές ομάδες διαθέτουν λογική αυτοδιάθεση, αυτοδιαχείριση, αυτονομία, ή συμμετοχή μέσω άτυπης συναίνεσης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων;

Γ.Λειτουργία της κυβέρνησης

1. Οι ελεύθερα εκλεγμένοι αντιπρόσωποι καθορίζουν τις πολιτικές της κυβέρνησης;

2. Είναι η κυβέρνηση απαλλαγμένη από διεισδύουσα διαφθορά;

3. Είναι η κυβέρνηση υπεύθυνη στο εκλογικό σώμα μεταξύ των εκλογών, και λειτουργεί με ειλικρίνεια και διαφάνεια;

Πρόσθετα προαιρετικά πολιτικά ερωτήματα περι δικαιωμάτων:

Α. Για τις παραδοσιακές μοναρχίες που δεν έχουν κανένα πολιτικό κόμμα ή εκλογική διαδικασία, το σύστημα προβλέπει διαβουλεύσεις με τους πολίτες, ενθαρρύνει τη συζήτηση της πολιτικής, και επιτρέπει το δικαίωμα να υποβληθούν αιτήματα προς τον κυβερνώντα;

Β. Η κυβέρνηση ή η ομάδα που έχει καταλάβει την εξουσία αλλάζει σκόπιμα την εθνική σύνθεση μιας χώρας ή μιας περιοχής ώστε να καταστραφεί ένας πολιτισμός ή αλλάζει την πολιτική ισορροπία υπέρ μιας άλλης ομάδας;

Πίνακας ελέγχου αστικών ελευθεριών

Α. Ελευθερία έκφρασης και πεποίθησης.

1. Υπάρχουν ελεύθερα και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και άλλες μορφές πολιτιστικής έκφρασης;

2. Υπάρχουν ελεύθερα θρησκευτικά ιδρύματα, και υπάρχει ελεύθερη ιδιωτική και δημόσια θρησκευτική έκφραση;

3. Υπάρχει ακαδημαϊκή ελευθερία, και είναι το εκπαιδευτικό σύστημα χωρίς εκτενή πολιτική προπαγάνδα;

4. Υπάρχει ανοικτή και ελεύθερη ιδιωτική συζήτηση;

Β. Συνεταιριστικά και οργανωτικά δικαιώματα

1. Υπάρχει ελευθερία του συναθροίζεσθαι, του συνέρχεσθαι και της ανοικτής δημόσιας συζήτησης;

2. Υπάρχει ελευθερία της πολιτικής ή οιονεί πολιτικής οργάνωσης; (Σημείωση: αυτό περιλαμβάνει τα πολιτικά κόμματα, τις πολιτικές οργανώσεις, τις ειδικές ομάδες ζητημάτων, κ.λπ.)

3. Υπάρχουν ελεύθερα εργατικά συνδικάτα και αγροτικές και οργανώσεις, υπάρχουν αποτελεσματικές συλλογικές διαπραγματεύσεις; Υπάρχουν ελεύθερες επαγγελματικές και άλλες ιδιωτικές οργανώσεις;

Γ. Κράτος δικαίου

1. Υπάρχει ανεξάρτητη δικαστική εξουσία;

2. Το κράτος δικαίου επικρατεί σε αστικά και ποινικά θέματα; Είναι η αστυνομία υπό άμεσο πολιτικό έλεγχο;

3. Υπάρχει προστασία από αστυνομική τρομοκρατία, αδικαιολόγητη φυλάκιση, εξορία ή βασανιστήρια, είτε από ομάδες που υποστηρίζουν το σύστημα, είτε από εναντιούμενες σ’αυτό; Υπάρχει ελευθερία από πόλεμο και εξεγέρσεις;

4. Ο πληθυσμός αντιμετωπίζεται εξίσου βάσει του νόμου;

Δ. Προσωπική αυτονομία και δικαιώματα του ατόμου.

1. Υπάρχει προσωπική αυτονομία; Υπάρχει κρατικός έλεγχος στα ταξίδια, την επιλογή της κατοικίας, ή την επιλογή της απασχόλησης; Υπάρχει ελευθερία από πολιτική κατήχηση και υπερβολική εξάρτηση από το κράτος;

2. Έχουν οι πολίτες το δικαίωμα να είναι κύριοι ιδιοκτησίας και να ιδρύουν ιδιωτικές επιχειρήσεις; Η ιδιωτική επιχειρηματική δραστηριότητα επηρεάζεται αδικαιολόγητα από τους κυβερνητικούς ανώτερους υπαλλήλους, τις δυνάμεις ασφάλειας, ή το οργανωμένο έγκλημα;

3. Υπάρχουν προσωπικές κοινωνικές ελευθερίες, συμπεριλαμβανομένης της ισότητας φύλου, της επιλογής συζύγου και του μεγέθους της οικογένειας;

4. Υφίσταται ισότητα ευκαιριών και απουσία οικονομικής εκμετάλλευσης;

(Πηγή: Freedom House, 1950-2003)

(Ευρωπαϊκά πολιτικά συστήματα... 2006.