H συγκίνηση

Σε πρόσφατα δημοσιευμένο βιβλίο μας έχουμε κάνει λόγο για τη σχέση νοήσης και συναισθήματος. Εκεί προσπαθήσαμε να αποδείξουμε τη συνάφειά τους και την αποφυγή, επομένως, απόλυτου διαχωρισμού.

Ξανακοιτώντας, ύστερα από πολλά χρόνια, γνωστό έργο του Ανρί Μπερξόν, είδαμε κάτι σχετικό, υπό άλλο επιχείρημα. Η συγκίνηση ως τροφός του νού, σε ιδιαίτερες μάλιστα δημιουργίες. Δεν ξέρω αν αυτό είναι προνόμιο ενός άντρα, όπως διατείνεται ο Μπερξόν- εμείς έχουμε μιλήσει για κοινή ανθρωπολογία (βλ. στο βιβλίο)- αλλά οπωσδήποτε είναι μια θέση που σπάει ορισμένα ταμπού.

(Ο συγγραφέας διακρίνει και ένα τρόπο σκέψης και γραφής που δεν ξοδεύει πολλή συγκίνηση. Δείτε στο: «Οι δύο πηγές της ηθικής και της θρησκείας»).

Δ. Κιούκιας.

Η δύναμη: λίγα σχόλια

Η δύναμη όταν υπερεκτείνεται πέραν των πραγματικών δυνατοτήτων της έχει λίγες διεξόδους. Μία απ’ αυτές είναι η ανηθικότητα.

Δηλαδή, με την πρόσθεση ανηθικότητας αυξάνουμε –τεχνητά κάπως- τη δύναμη.

Αν αφαιρέσουμε όλα τα σχετικά παραφερνάλια, η δύναμη, έτσι φουσκωμένη, επιστρέφει στις πραγματικές της διαστάσεις, ίσως και λίγο πιο κάτω, αφού θα υποστεί τη φθορά της έκθεσης στο ανομολόγητο.

Και τελικά η δύναμη, για να έχει διάρκεια και να είναι βιώσιμη, ισούται με τις πραγματικές δυνατότητες και αν θέλουμε να την αυξήσουμε πρέπει να στραφούμε στην καλλιέργειά τους, ξοδεύοντας και ορισμένους πόρους, τους οποίους δεν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε έτσι κι αλλιώς, γιατί έχουμε ανάγκη και από ανάπαυση και τεμπελιά.

Του Δημήτρη Κιούκια

"Rhythms"

Kοιτάξαμε τυχαία στο λήμμα Rhythm της Wikipedia, όπου αναφέρονται πολλά ενδιαφέροντα πράγματα και πολλά μπορούμε να μάθουμε απ' αυτά. Νομίζω όμως ότι στις πηγές λείπουν κανα δυό βασικά ονόματα, που μάλιστα θα έπρεπε να έχουν μπεί σε προτεραιότητα, όχι απλά παραθέματα σε μια βιβλιογραφική λίστα. Οι πηγές, εκ του πηγάζω, πρέπει να αναβλύζουν, πρώτα, από τις πρωταρχικές πηγές. Επίσης, κατα τη γνώμη μου, λείπει η έννοια του κρυμμένου ρυθμού, που μερικές φορές υπάρχει πίσω από μια φαινομενική ασυμμετρία, κάτι που ανακάλυψαν οι αρχαίοι.
Φυσικά, εντοπίζω κάτι, κάνοντας μια απλή παρατήρηση,  χωρίς εθνοκεντρική διάθεση. Πιθανώς τα κενά μπορεί να συμπληρωθούν. Ας είμαστε εποικοδομητικά επιφυλακτικοί σε ορισμένες πληροφορίες.

Ευχαριστώ,

Δημήτρης Κιούκιας

Το λάθος

Έχω την εντύπωση ότι πριν από αρκετά χρόνια, η πολιτική (διαμάχη) περιοριζόταν σε συγκεκριμένα πράγματα, αν και πάντα υπήρχαν εξαιρέσεις. Αν η πολιτική χείρα εμφανίζεται πως επεκτείνεται πέραν κάποιων ορίων και τα ανακατεύει όλα, συλεί τα πάντα, όπου δεν τη συμφέρει, κάποιο λάθος πρέπει να έχουμε κάνει. Ίσως επανέλθουμε.

(Mε την ευκαιρία θα θέλαμε να πούμε πως το τρίπτυχο ηθική-δίκαιο-πολιτική και οι σχέσεις μεταξύ των εννοιών αυτών έχει αναλυθεί ήδη επαρκώς, αλλά κάποιοι κοιμούνται ωραία, άλλοι δεν ξέρουν και άλλοι έχουν πάθει την (πλατωνική) λήθη,  μερικές φορές από φόβο, υπεκφυγή ή ίδιο συμφέρον).

Δ. Κιούκιας

Μικρό σχόλιο για την έκλειψη ηλίου

"Ήλιε μου κουράστηκες

και νωρίς βασίλεψες".

(Από ελληνικό τραγούδι)

Παρεπιμπτόντως, ευχαριστώ τους φίλους, ανώνυμους και επώνυμους, για τα καλά τους λόγια.

Ευχαριστώ,

Δημήτρης Κιούκιας

Aς

Ας μη γενικεύουμε πάντως εύκολα.

Η "επικοινωνία"

Η λεγόμενη "επικοινωνία" είναι απαιδευσία.

Η μη λεγόμενη επικοινωνία είναι καλή.

Όταν η "επικοινωνία" καταβρόχθησε την πολιτική.

Ευχαριστώ,

Δημήτρης Κιούκιας

(Επιφυλάσσομαι για επισύναψη σχετικών στίχων).

Διαπιστωτικό γεγονός

Διαπιστωτικό γεγονός του Μάρτη (όχι του Αυγούστου): Η Ελλάδα βρίσκεται καρφωμένη στο βράχο σαν τον Προμηθέα.

Μερικά σχόλια για το σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό

Ι

Όταν ταξιδεύουμε στις μεγαλουπόλεις και σε άλλους τόπους, θεωρείται επιβεβλημένο να ρίξουμε και μια ματιά στον πολιτισμό της πόλης-χώρας υποδοχής. Θα μας πάνε τότε σε ιστορικά μνημεία, μουσεία και γκαλερί. Θα δούμε, για παράδειγμα, τον Πύργο του Λονδίνου, το μεσαιωνικό Πάρλαμεντ, το Βρετανικό μουσείο, τον Πύργο του Γουώρικ στο Κόβεντρυ και την πατρίδα του Σαίξπηρ.  Όμοια θα δούμε το Πάνθεον των διανουμένων και διαφωτιστών του Παρισιού, το Λούβρο και τον Πύργο του Άιφελ, την Καπέλλα Σιξτίνα και τα αγάλματα της Αναγέννησης στην Ιταλία, τα σπίτια διανοουμένων και μουσεία στο Βερολίνο. Αναφέρουμε μόνο ενδεικτικά. Το τοπίο της μεγαλούπολης, η κουζίνα και το φυσικό τοπίο συμπληρώνει συνήθως την περιήγησή μας. Έχουμε μια πρώτη σημαντική γνωριμία με έναν άλλο πολιτισμό. Αν τύχει και διαβάσουμε και τα σημαντικότερα κείμενά του, έχουμε μια ακόμα πιο πλήρη εικόνα του.

Η Αθήνα – και η Ελλάδα- πληροί αυτά τα κριτήρια και συνεπώς έχει πολιτισμό – αξιοθέατο. Σε μια συζήτηση που είχα κάποτε με μορφωμένους «ξένους» είπα «κάναμε το καθήκον μας και τώρα αναπαυόμαστε» (‘Now we rest”). Σε μια άλλη επαφή, με αφορμή κάποια επιτροπή, ένας κύριος, Άγγλος, μας έκανε το κοπλιμέντο πως «σεις ανακαλύψατε τη δημοκρατία». Πετάχτηκα κι απάντησα στο ίδιο πνεύμα «και σεις την τελειοποιήσατε» (“and it was perfected by the British”).

Είναι όμως η Ελλάδα ένας απλώς ιστορικός πολιτισμός, που μάλιστα αναπαύεται αυτάρεσκα στις δάφνες του; Επ’ αυτού πιστεύω ότι θα έχουν ήδη γραφτεί κάποια πράγματα. Ας προσπαθήσουμε να προσθέσουμε και μερικά ακόμα.

ΙΙ

“Όπως πέφτει ένα φύλλο, έτσι χάνεις ένα φίλο/έτσι φεύγω κι εγώ τώρα, έτσι φεύγω κι εγώ τώρα… Στο στερνό το σταυροδρόμι, δως μου ήλιο και συγγνώμη…Σαν της λίμνης τα νερά, που όπως ναν τα πάει τ’ αγέρι, όλα είναι τυχερά κι η καρδιά σου δεν το ξέρει».

Τέτοιοι στίχοι, σαν του Κώστα Χατζή, διαθέτει πάμπολλους η σύγχρονη Ελλάδα, συνιστούν ένα μικρό θαύμα, μια αποτύπωση φιλοσοφίας του πόνου σε συνοπτικά αλλά περιεκτικά τραγουδιστικά τεμάχια.  Το επίγραμμα, πρωτοεμφανισμένο από την εποχή των επτά σοφών και του Ηράκλειτου, φτάνει τώρα σε επίπεδα άφταστης επεξεργασίας. Κι όσο για την λόγια ποίηση, πέρα από τα «οφθαλμοφανή» Νόμπελ, υπάρχει ένας τεράστιος πλούτος, όχι μόνο ανθρώπων που φτάσαν κοντά σ’αυτό, αλλά και πολλών άλλων. Σε πολλά απ’ αυτά ο ήλιος και το φώς μετασχηματίζονται σε κάτι που δεν είναι πάντα ορατό το καλοκαίρι. Τέτοια ποίηση δεν είχε δει η αρχαία Ελλάδα.

Ο πολιτικός στοχασμός από την άλλη, έφτασε σε απαράμιλλα επίπεδα στην αρχαιότητα, αλλά σήμερα ο Έλληνας έχει φτάσει σε καταπληκτικά σημεία ανάδειξης νοημάτων μέσω του λόγου. Και δεν είναι τυχαία η ρητορική δεινότητα του μέσου Έλληνα καθηγητή. Κείμενα υπάρχουν τώρα πολλά και αναμένουν την … αποκάλυψη.

«Τα βεγγαλικά σου μάτια λάμπουν σα το φώσφορο», ένας άλλος υπέροχος στίχος. Ας ανοίξουμε τα μάτια μας για να δούμε την άλλη Ελλάδα, αυτή που δεν έχει αναδειχτεί ακόμα. Ένας σύγχρονος σημαντικός πολιτισμός που ζητά αναγνώριση, πρώτα από μας τους εγχώριους.

Δυστυχώς δεν μπορώ να αναφερθώ στα επιτεύγματα των ελληνικών επιστημών και άλλων τομέων δημιουργίας. Ας το κάνουν αυτό άλλοι συνάδελφοι. Περιορίστηκα σε λίγα παραδείγματα. Πιστεύω ότι με λίγη περισσότερη επαγγελματική οργάνωση, θα μπορέσουμε να αναδείξουμε το πρόσωπο του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, που θα «πληροί» τα κριτήρια, όπως και ο αρχαίος. Σ’ αυτό το φώς, «στην ισορροπία του ελληνικού μεσημεριού», όπως περίπου θα έλεγε ο Αλμπέρ Καμύ, ίσως χαθούν άλλες σκέψεις, διαβρωτικές και αυτοτιμωρητικές.

Ευχαριστώ,

Δημήτρης Κ. Κιούκιας

Σκέψη και ετεροκαθορισμοί

Όλοι δεν έχουν τον ίδιο τρόπο σκέψης και άλλοι τα συσχετίζουν έτσι και άλλοι αλλιώς.

Βέβαια υπάρχει κυρίαρχος τρόπος σκέψης.

Μερικοί σκέφτονται για το πράγμα καθευαυτό και δεν επιτρέπουν ετεροκαθορισμούς και άσχετους συνειρμούς.

Μια άλυσσος ετεροκαθορισμών μπορεί να σπάσει (και) το αρχικό αιτούμενο και σκεπτόμενο να ίπταται σε χέρια άλλων. Η ευθύνη τότε βρίσκεται στους άλλους.

Παρ’ ότι ο αυτοκαθορισμός είναι φαινομενικά δύσκολος, πρέπει να ξεκινάμε απ’ αυτόν τη σκέψη μας, απομωνόντάς την από τους δικούς μας ετεροκαθορισμούς.

Δημήτρης Κιούκιας

Δύο ρητά

Η θεωρία του μυρμηγκιού είναι πολύ καλή, αρκεί να είσαι φυσιοδίφης.


Φαίνεται ότι το κράτος μοιράζει και χρόνο στους ανθρώπους.


(Δημήτρης Κιούκιας)

Ο δρόμος του Φελίνι

Ο Φελίνι, ένας «μάγος» της εποχής του, φαίνεται ότι ξεκίνησε με το λεγόμενο «νεο-ρεαλισμό», επιλεκτική αναπαράστασηενός φτωχού και λιτού κόσμου, χωρίς μεγάλα λόγια, χωρίς μεγάλο κείμενο, σαν αυτό που βλέπουμε σε άλλα ρεπερτόρια. Φαίνεται ότι άντλησε από την ιταλική παράδοση, την ταραντέλλα, τους μπουφώνους, τις γιορτές στους δρόμους και τα σοκάκια, τον καθολικισμό και τα «μπουλούκια οι θεατρίνοι», παρόμοια με τη δική μας παράδοση. Ψυχαναλυτικά στοιχεία θα βρεί κανείς επίσης, όπως στο τέλος του «λύκου της στέππας» του Χέρμαν Έσσε, που είχε προηγηθεί, με θηριοδαμαστές και άλλα παρόμοια. Κι η επιρροή του θεάτρου του παραλόγου, του μεταπολεμικού αυτού ρεύματος, με περιθωριακές φιγούρες, έλλειψη νοήματος και μινιμαλιστικό λόγο γίνεται φανερή.

Με πολύ απλά υλικά και  low budget  προσπαθεί να αφηγηθεί μικρές ιστορίες και “small movies”, με ελάχιστο σενάριο, αλλά με συγκίνηση που βγαίνει από τις ερμηνείες και τις σχέσεις. Έτσι, μια οιονεί μουσολινική αυτοπεποίθηση μπορεί να σπάει σαν  αλυσσίδα, στο τέλος, μια αλυσσίδα που έτσι και αλλιώς έχει αμφισημία, βάρος στο στήθος και επίδειξη ισχύος.

Η μοναξιά και οι τρανταχτές παρέες πάνε πλάϊ-πλαϊ. Κάποια ζητά στοιχειώδη αναγνώριση, που τη βλέπει σαν απόκτηση δεξιοτήτων- δεν μπορούσε να υποπτευθεί την απλή παρουσία της έναντι της ισχυρής αλυσσίδας, την χρησιμότητα της απλής παρουσίας της. Η τυραννικότητα όταν έχει επιβληθεί συσκοτίζει και παραλύει.

Τότε αναδεικνύεται ή «θεωρία της πέτρας»: Αν η πέτρα αυτή εδώ δεν έχει καμιά χρησιμότητα, δεν έχουν χρησιμότητα και τ’ αστέρια.

Όλα αυτά βέβαια δεν τα αφηγείται ο Φελίνι, μερικά φαίνονται, άλλα όχι. Είναι εικόνες και σπασμένες λέξεις που περιμένουν Κάποιον να τους δώσει συνοχή, επιτρέποντάς του να κάνει μια δική του ζωή, αρχή, καριέρα, σεβόμενος όμως το ερέθισμά του.

Η αλήθεια είναι άρρητη και θέλουμε αιώνες και χρόνια για να την ανακαλύψουμε. Συχνά πλησιάζουμε, συχνά απομακρυνόμαστε, όπως στην παλίρροια. «Κάτι έχει χαθεί» και κάτι έχει βρεθεί. Η ανθρώπινη ιστορία μοιάζει κάπως με παλίρροια.

Ο Φελίνι δεν φιλοδόξησε να γίνει «μάγος» του λόγου, ήταν σκηνοθέτης, Στα πιο πρόσφατα έργα του δημιούργησε ονειρικούς κόσμους, γεμάτους σύμβολα, όπως στο έργο «Και το πλοίο φεύγει». Στον τομέα του άφησε τα ίχνη του, όπως και άλλοι αξιόλογοι Ιταλοί σκηνοθέτες της εποχής του. Ας ελπίσουμε ότι θα έχουμε ξανά μια αναγέννηση του ευρωπαϊκού κινηματογράφου, μ’ ένα ιδιαίτερο στυλ.

Δημήτρης Κιούκιας

(Σημείωση: Η εικόνα της παλίρροιας και η αναφορά στο έργο «Και το πλοίο φεύγει» είναι παρμένα από το θεατρικό έργο «Η ψυχή και οι αναθυμιάσεις» και άλλα κείμενα, βλ. Δ. Κιούκιας, Ρυθμοί Φιλοσοφήματα 2011-2014, Αθήνα, Παπαζήσης 2014, Google Play, App Store).